[ad_1]
हळदीची काढणी केल्यानंतर त्यावर प्रक्रिया करणे गरजेचे असते. प्रक्रियेमध्ये हळद शिजवणे, वाळवणे, पॉलीश करणे आणि प्रतवारी करणे या बाबी समाविष्ट असतात. चांगल्या बाजारभावासाठी तयार हळकुंडांची गुणवत्तेनुसार प्रतवारी करावी.
शास्त्रोक्त पद्धतीने हळद काढणी केल्यानंतर प्रक्रिया करून लगेच बाजारात पाठवावी. कच्च्या हळदीस कमी बाजारभाव मिळतो. हळद काढणीनंतर त्वरित सावलीत किंवा पाल्याखाली साठवण करावी. त्यानंतर ४ ते ५ दिवसांमध्येच हळदीवर शिजविण्याची प्रक्रिया करावी. हळद शिजवण्यापूर्वी हळकुंडांची प्रतवारी करणे अत्यंत आवश्यक आहे. कारण, सर्व हळकुंडांचा आकार एकसारखा नसतो, जाडी कमी अधिक असते. त्यामुळे जाड हळकुंडांना शिजण्यास जास्त वेळ तर लहान हळकुंडांना कमी वेळ लागतो. त्यामुळे हळद शिजवण्यापूर्वी हळकुंडांची प्रतवारी करून घ्यावी.
हळद शिजविण्याचे फायदे
- बुरशी व इतर जिवाणूंचा नाश होऊन हळकुंड रोगमुक्त राहते.
- हळकुंडांवरील धागे व इतर दुर्गंधी येणारे घटक निघून जातात.
- हळदीतील शर्करा राखून ठेवली जाते. वाळण्याची प्रक्रिया जलद होते.
हळद शिजविण्याच्या पद्धती
१) काहिलीत हळद शिजवणे
– या पद्धतीमध्ये गूळ तयार करण्याच्या उथळ कढईचा (काहिलीचा) वापर होतो.
- कढईत हळदीचे कंद भरल्यानंतर पाला, गोणपाट किंवा माती शेणाचा थर टाकून वरचे तोंड बंद करावे.
- काहिलीच्या मध्यभागी हळदीच्या कंदाची उंच रास करावी. काहिलीच्या काठाखाली ४ ते ५ सेंमी पाणी भरावे.
- पहिल्या आधणास साधारणपणे २.५ ते ३ तास लागतात.
तोटे
- इंधन व वेळ जास्त लागतो.
- हळद एकसमान शिजत नाही. तळातील हळद जास्त शिजते. मध्यभागातील योग्य तर शेंड्याकडील हळद कमी शिजते.
- शेणामातीचा वापर केल्यामुळे हळदीचा अन्नासाठी वापर करण्यास मर्यादा येतात.
- काहिलीतून हळद काढण्यास वेळ लागतो. परिणामी मजुरांच्या खर्चात वाढ होते.
- हळदीचा दर्जा खालावतो. कुरकुमीनचे प्रमाण कमी होते.
२) वाफेच्या सयंत्राचा वापर
- यात वाफेच्या साह्याने सयंत्राद्वारे हळद शिजवली जाते. या यंत्राला ‘बॉयलर’ असे म्हणतात.
- सयंत्राच्या चारी बाजूला साधारणपणे २५० किलो हळद सामावली जाईल एवढ्या क्षमतेचे चार लोखंडी ड्रम असतात.
- सयंत्राच्या मध्यभागी पाण्यासाठी दोन टाक्या असतात. पाणी उकळण्यास दीड तासाचा अवधी पुरेसा होतो.
- पाणी उकळल्यानंतर तयार झालेली वाफ पाइपद्वारे लोखंडी ड्रममध्ये सोडली जाते.
- योग्य पद्धतीने हळद शिजवल्यानंतर लोखंडी ड्रमच्या खालील बाजूने असलेल्या नळातून पाणी टिपकण्यास सुरुवात होते.
- पाणी येऊ लागताच हळद शिजली असे समजले जाते. किंवा शिजलेले हळकुंड मध्यभागी हलकेच मोडले असता बारीक तारा दिसतात.
फायदे
- ड्रममधील संपूर्ण हळद योग्यरीत्या शिजते.
- हळदीचा दर्जा राखला जातो. कुरकुमीनचे प्रमाण आहे तसे साठविले जाते.
- एका बॅचमध्ये साधारणपणे २०० किलो कंद आणि दररोज ८ तासांत ४० क्विंटल हळद कंद उकळता येतात.
- हळद कंदाची २०० किलोची एक बॅच उकळण्यासाठी सुमारे २५ ते ३० किलो सरपणाची आवश्यकता असते.
- केवळ तीन माणसे एका दिवसांत ४० क्विंटल हळद कंद शिजवू शकतात. यासाठी कुशल मजुरांची आवश्यकता नसते.
- गरजेनुसार या सयंत्राचे आकारमान वाढविता किंवा कमी करता येते.
- केवळ वाफेवर उकळल्यामुळे कंद कमी प्रमाणात पाणी शोषून घेतात आणि लवकर वाळतात.
- पारंपारिक पद्धतीत कंद वाळविण्यासाठी १५ ते २० दिवस लागतात. परंतु, या सुधारित पद्धतीने कंद वाळविण्यासाठी एक आठवडा पुरेसा होतो.
- या पद्धतीत सलग उकळण्यामुळे इंधन व वेळ कमी लागतो.
हळद वाळविणे
- शिजवलेली हळद १२ ते १५ दिवस उन्हात चांगली वाळवावी. पहिले चार दिवस २ इंचापेक्षा जाड थर देऊ नये. ओली हळद सायंकाळी एकत्र गोळा करू नये.
- लोखंडी ड्रममधून शिजवलेली हळद २० ते ३० मिनिटांसाठी पसरविण्याच्या ठिकाणी ढीग करून ठेवावी. त्यानंतर हळद पसरावी. त्यामुळे हळकुंडांची तूट होत नाही.
- हळद वाळत घालताना कठीण जागी किंवा शेडनेट किंवा जुन्या साड्यांवर वाळवावी.
- काळ्या मातीत जमीन सपाट करून हळद पसरू नये. त्यामुळे मातीचा ओल्या हळदीशी संपर्क येतो. शिवाय मालाची प्रत खराब होते.
- हळद वाळत घातल्यानंतर आवश्यकतेनुसार १-२ वेळा हलवून घ्यावी. माती, काडीकचरा, जेठेगड्डे, बगल गड्डे वेळोवेळी बाहेर काढून टाकावेत.
- हळद उन्हात चांगली वाळविल्यानंतर पुन्हा पाणी किंवा पावसाने भिजणार नाही याची दक्षता घ्यावी.
- पूर्ण वाळलेली व अर्धवट वाळलेली हळद एकत्र मिसळू नये. अधूनमधून हात देताना कमी शिजलेली, जादा फुगीर हळकुंडे त्वरित वेचून बाजूला काढावीत. अशा हळकुंडांना किमान ४ वेळा जास्त ऊन द्यावे. वाळवलेल्या हळकुंडामध्ये आर्द्रतेचे प्रमाण ११ ते १२ टक्के एवढे असावे.
हळद पॉलीश करणे
- हळद शिजवताना कहिलीमधील पाण्यातील मातीचा थर हळदीवर बसलेला असतो. तसेच जातीपरत्वे हळदीची साल कमी जास्त जाडीची असते. ही साल शिजविल्यानंतर काळपट दिसते किंवा चिरते. अशी हळद पॉलीश केल्याशिवाय आकर्षक दिसत नाही. परिणामी चांगला दर मिळत नाही. त्यामुळे पॉलीश करणे गरजेचे असते.
- हळद पॉलीश करण्यासाठी लोखंडी ऑइलचा बॅरलचा वापर करावा. हे बॅरल एका स्टॅंडवर ठेवावेत. हळद भरण्यासाठी बॅररला ६ बाय ९ इंचाचे तोंड ठेवावे.
- या बॅरेलवर १० ते १५ सेंमी अंतरावर ३ ते ६ सेमी लांब व १ ते दीड सेंमी रुंद छिद्रे पाडावीत. छिद्रे पाडल्यामुळे पिंपाच्या आतील भाग खडबडीत होतो.
- पिंपाला एक लोखंडी दांडा बसवून त्याला पिंपाच्या बाहेर काढून दोन्ही बाजूला हॅन्डलसारखा आकार द्यावा. त्यामुळे पिंपाला स्टॅंडवर ठेवल्यानंतर दोन व्यक्तींना तो गोलाकार फिरविता येतो.
- अशा पिंपात पॉलीश करावयाची हळद आणि घर्षणासाठी ५ ते ७ अणकुचीदार दगड टाकून पिंप फिरवल्यास आतील हळद जलद गतीने पॉलीश होते.
- या पद्धतीत २ मजूर एका तासांत २५ ते ३० किलो हळद पॉलीश करतात.
- बाजारामध्ये इलेक्ट्रीक मोटारीवर चालणारे २ ते १० क्विंटल क्षमतेपर्यंतचे हळद पॉलीश ड्रम उपलब्ध आहेत. वाळलेल्या हळदीचे उत्पादन ओल्या हळदीच्या २० ते २५ टक्के इतके मिळते.
हळदीची प्रतवारी
बाजारात हळद प्रतवारी करणारे यंत्र उपलब्ध आहेत. प्रतवारी केल्यानंतर चांगल्या बारदानामध्ये हळदीची पॅकिंग करावी. सोरेगड्डे व शिजवलेले गड्ढे हे वेगवेगळ्या ठिकाणी पॅकिंग करावे. हळदीची विक्री उघड लिलाव पद्धतीने होत असल्याने प्रत्यक्षात मालाचा दर्जा, जाडी, लांबी, चकाकी, आकर्षकपणा या बाबी पाहिल्या जातात. त्यानुसार प्रतवारी करणे गरजेचे आहे.
पॉलीश केल्यानंतर हळकुंडाची किमान ४ प्रकारांमध्ये प्रतवारी करावी.
– जाड, लांब हळकुंडे (३ ते ५ सेंमी लांबी)
– मध्यम जाड हळकुंडे (२ ते ३ से.मी. लांबी)
– लहान आकाराची हळकुंडे (२ से.मी. पेक्षा कमी लांबी)
– लहान माती व खडे विरहित कणी
– डॉ. मनोज माळी, ९४०३७७३६१४
(प्रभारी अधिकारी, हळद संशोधन योजना, कसबे डिग्रज, ता. मिरज, जि. सांगली)
आम्ही कास्तकार.इन वरील ही पोस्ट आवडल्यास शेयर नक्की करा. दररोज अपडेटेड राहण्यासाठी आपल्या टेलिग्राम ग्रुपला आणि टेलिग्राम चॅनलला अवश्य जॉईन व्हा.
ब्रेकिंग न्यूज, मनोरंजन यासाठी आम्ही कास्तकार.कॉम या वेबसाईटला तसेच युट्युब चॅनलला सबस्क्राईब करा.